Ορεινό είναι κατα κύριο λόγο το έδαφος του τόπου, όπου το όρος Δίκτη ξεχωρίζει με τον επιβλητικό του όγκο και αποτελεί φυσικό σύνορο με το νομό του Ηρακλείου στα δυτικά. Ανατολικότερα συμπληρώνουν το τοπίο το Ορνό όρος, το όρος Θρυπτής και τα υπόλοιπα βουνά της περιοχής της Σητείας. Οι πεδιάδες που υπάρχουν είναι του Αγίου Νικολάου, της Νεαπόλεως πολύ κοντά, της Ιεράπετρας, της Σητείας και του Παλαιόκαστρου και, βεβαίως, το οροπέδιο του Λασιθίου.
Στο ανατολικό άκρο υπάρχουν τα φαράγγια Χοχλακιών και Ζίρου. Κατά μήκος της ακτογραμμής σχηματίζονται κόλποι και όρμοι: ο κόλπος Μιραμπέλλου και οι όρμοι του Μόχλου, της Σητείας στα βόρεια, οι όρμοι Γρανδές και Καρούμπες ανατολικά και στα νότια οι όρμοι Καλά Νερά και Γούδουρα. Σχηματίζονται και ακρωτήρια: τα ακρωτήρια Αγ. Ιωάννη, Μόχλος, Τραχήλας, Μαύρος, Σίδερος, Πλάκα, Αυλάκι, Ζάκρος, Γούδουρας.
Περιμετρικά και όχι πολύ μακριά από τις ακτές βρίσκονται μικρά νησάκια: η Σπιναλόγκα και η Ψείρα στον κόλπο Μιραμπέλλου, τα νησάκια Παξιμάδα, Δραγονάδα και Γιανισάδα βόρεια της Σητείας, το νησάκι Έλασα στα ανατολικά απέναντι από το Βάι, και το Κουφονήσι και το Γαϊδουρονήσι (Χρυσή) στη νότια πλευρά. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι του χαρακτήρα του νομού και κάποια από αυτά αποτελούν ενδιαφέροντες προορισμούς.
Πρωτεύουσα του νομού και κυριότερο λιμάνι του είναι η πόλη του Αγίου Νικολάου, μία όχι πολύ μεγάλη πόλη, χτισμένη στη ΒΔ πλευρά του κόλπου της Μιραμπέλλου, γύρω από μία γραφική λιμνοθάλασσα λόγω της οποίας αποκαλείται και «Βενετία της Ανατολής». Σε αυτή τη λίμνη, λέει ο θρύλος, πως οι αρχαίες θεές Αθηνά και Άρτεμη λούζονταν.
Υπάρχουν όμως και άλλες πόλεις και σημαντικοί οικισμοί. Τέτοια είναι η Ιεράπετρα, το νοτιότερο αστικό κέντρο της ευρωπαϊκής ηπείρου. Στα αρχαία χρόνια λεγόταν Ιεράπυτνα και εξαιτίας της καίριας γεωγραφικής της θέσεως είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με λαούς της ανατολικής Μεσογείου, όπως οι Αιγύπτιοι και οι Φοίνικες. Στην πόλη αυτή είχε σπίτι, που σώζεται ως σήμερα, ο Ναπολέων.
Μία άλλη σημαντική πόλη στο βορρά είναι η Σητεία, στον ομώνυμο όρμο. Χτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης Ητείας με όμορφο λιμάνι αλλά και ερείπια βενετσιάνικου φρουρίου. Πρόκειται για πόλη που σχεδιάστηκε από τους Τούρκους το 1870.
Ιδιαίτερα αναπτυγμένη είναι η περιοχή της Ελούντας. Στην περιοχή υπήρχε μία από τις πιο σημαντικές πόλεις τις αρχαίας Κρήτης, η ελληνορωμαϊκή Ολούντα. Μέρος αυτής καταβυθίστηκε και τα θεμέλια σπιτιών διακρίνονται στα ρηχά νερά της θάλασσας. Σήμερα έχει εξελιχθεί σε χώρο με πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες και είναι από τους ελκυστικότερους πόλους έλξης ολόκληρου του νησιού.
Απέναντι βρίσκεται η Σπιναλόγκα, ένα μικρό νησάκι, που λεγόταν στην αρχαιότητα Καλυδών, ενώ η λέξη σπιναλόγκα σημαίνει μακρύ αγκάθι. Από το 1579 υπήρχε ένα ενετικό φρούριο που εκπορθήθηκε από τους Τούρκους το 1715. Σε νεώτερους χρόνους υπήρξε τόπος εκτόπισης, εξορίας για όσους έπασχαν από λέπρα.
Άλλοι αναπτυγμένοι και εκτεταμένοι οικισμοί δυτικά είναι οι Νεάπολη, Μάλες και Πύργος και ανατολικά οι Χανδράς, Λάστρος, Ζάκρος και Παλαίκαστρο. Το χωριό Κριτσά, κοντά στον Άγιο Νικόλαο, είναι σε μια περιοχή με λαογραφικό, ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Δίκτη αποτελώντας και την είσοδο προς το οροπέδιο για την πλευρά εκείνη.
Το οροπέδιο του Λασιθίου πάνω στο όρος Δίκτη είναι ένα μέρος μοναδικής φυσικής ομορφιάς. Σε υψόμετρο 850 μ. και σε έκταση 25000 στρεμμάτων απλώνεται στο βουνό έδαφος γόνιμο με αχλαδιές, αμυγδαλιές και μηλιές αλλά και χιλιάδες ανεμόμυλους. Σε αυτό το τοπίο βρίσκονται πολλά χωριά που έχουν έντονο παραδοσιακό χαρακτήρα. Κοντά σε ένα εξ αυτών, στο Ψυχρό βρίσκεται το Δικταίον Άντρο, όπου σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε ο Δίας και αποτέλεσε τόπο λατρείας, όπως φανερώνεται από αρχαιολογικά ευρήματα. Από τα πολλά παραδοσιακά χωριά επάνω στο οροπέδιο θα ξεχωρίζαμε τα Τζερμιάδο, Σελάκανο, Ψυχρό, Αβρακόντες και Αβδελιάκος.
Οι όμορφες παραλίες είναι τόσες πολλές, που δίνουν στον επισκέπτη πληθώρα επιλογών. Ξεκινώντας από βόρειοανατολικά ξεχωρίζουμε τις παραλίες Μιλάτου και Μπούφος. Γύρω από τον κόλπο Μιραμπέλλου βρίσκονται συγκεντρωμένες πολλές και καλές παραλίες. Αναφέρουμε, μεταξύ άλλων, την Αμμουδάρα, την παραλία του Αλμυρού, το Αμμούδι, τις παραλίες στο Καλό Χωριό, στο Σχίσμα και στο νησάκι Κολοκύθα, που από εκεί μπορεί να προσεγγιστεί ακόμα και με τα πόδια μέσω γέφυρας, την Κιτροπλατεία, ο Ισθμός Πόρου, η παραλία στη Σπιναλόγκα και βέβαια η Ελούντα με το έντονο κοσμοπολίτικο χρώμα, που της δίνουν ο πολύς κόσμος και οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες.
Όμορφες αμμουδιές συναντάει κανείς και κοντά στην πόλη της Σητείας. Πιο ανατολικά, πολύ γνωστή και με πολύ κόσμο είναι η παραλία στο Βάι. Ο μύθος λέει ότι, όταν οι Άραβες ήρθαν στην Κρήτη, πέταξαν εδώ τα κουκούτσια των χουρμάδων τους κι έτσι δημιουργήθηκε το δάσος από 5000 φοίνικες που συνθέτουν ένα ιδιαιτέρως εξωτικό κι εντυπωσιακό μέρος. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός οτι εδώ είναι το μοναδικό παράδειγμα του κόσμου, όπου μπορούμε να δούμε το είδος του Φοίνικα του Θεοφράστου.
Η Κάτω Ζάκρος είναι παραθαλάσσιος οικισμός με αμμώδη παραλία και ο Ξερόκαμπος όπου μπορεί να φτάσει κανείς από μια ωραία διαδρομή είναι περιοχή με παραλίες αμμώδεις αλλά και βραχώδεις που θα ικανοποιήσουν όσους ψάχνουν κάτι ήσυχο. Στα ΝΑ βρίσκονται οι παραλίες της Αναλήψεως και του Μακρυγιαλού. Κοντά στην περιοχή της Ιεράπετρα ξεχωρίζουν οι παραλίες στις περιοχές Κουτσουνάρι, Αμμουδάρες, Αγία Φωτιά, Καθαράδες και Μύρτος.
Επίσης, στα δύο νησάκια στα νότια υπάρχουν γοητευτικά μέρη. Το Γαϊδουρονήσι (Χρυσή) είναι ένα ακατοίκητο εξωτικό μέρος μήκους 1 χλμ. με απέραντη άσπρη αμμουδιά και κέδρους. Στο Κουφονήσι εκτός από τις ερημικές παραλίες με τα ρηχά καταγάλανα νερά υπάρχει και ένα ρωμαϊκό θέατρο και άλλες αρχαιότητες. Από την Ιεράπετρα ξεκινούν δρομολόγια με μικρά καΐκια προς το Γαϊδουρονήσι (Χρυσή) και, αντίστοιχα, από το Μακρυγιαλό υπάρχουν δρομολόγια προς το μικρό Κουφονήσι.